Terciibent ve Terkibibent

Terciibent ve Terkibibent

Divan edebiyatında bentlerden kurulu olan nazım biçimine “terciibent” ve “terkibibent” adları verilir.

Terciibent ve Terkibibent Arasındaki Farklar

Bu nazım biçiminde bent sayısı 5-15 arasında değişir, her bent de genellikle 5-10 beyitten kurulur. Bentler hane ve vasıta bölümlerinden oluşur. Terciibentte vasıta beyti, her bendin sonunda yinelenir. Terkibibentteyse, vasıta, beytinin dizeleri, kendi aralarında uyaklıdır. Aruz ölçüsüyle yazılan bu nazım biçiminde, bentlerin hane bölümlerinin uyak örgüsü, gazelinkine benzer.

Bu nazım biçimlerine örnek olarak Ziya Paşa’nın 10 bentlik “Terciibend”i ile Baki’nin “Kanunî Mersiyesi” (terkibent) ve Bağdatlı Ruhi’nin “Terkibibend”i örnek olarak gösterilebilir.

Terciibent Örnekleri:

  Ziya Paşa – Tercî’-i Bend

 – I –

Bu kârgâh-ı sun’ aceb dershânedir,

Her nakş bir kitâb-ı ledünden nişânedir.

Gerdûn bir âsiyâb-ı felâket-medârdır,

Gûyâ içinde âdem-i âvâre dânedir.

Mânend-i dîv beççelerin iltikâm eder,

Köhne ribât-ı dehr aceb âşiyânedir.

Tahkîk olunsa nakş-ı temâsîl-i kâinât,

Ya hâb ü ya hayâl ü yâhud bir fesânedir.

Müncer olur umûr-ı cihân bir nihâyete,

Sayfın şitâya meyli, bahârın hazânedir.

Kesb-i yakîne âdem için yoktur ihtimâl,

Her i’tikâd akla göre gâibânedir.

Yârab! Nedir bu keşmekeş-i derd-i ihtiyâç?

İnsanın ihtiyâcı ki bir lokma nânedir.

Yoktur siper bu kubbe-i fîrûze-fâmda,

Zerrât cümle tîr-i kazâya nişânedir.

Asl-ı murâd hükm-i ezel bulmadır vücûd,

Zâhirdeki savâb ü hatâ hep bahânedir.

Bir fâilin meâsiridir cümle hâdisât,

Ne iktizâ-yı çerh ü ne hükm-i zamânedir.

            Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl,

            Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.

                        – II –

Ecrâm-ı bî-nihâye ile pürdür âsmân,

Nisbet olunsa zerre değildir bu hâk-dân.

Bin şems-i tâbdâr ü hezârân meh-i münîr,

Yüz bin sevâbit ü nice seyyâre-i ıyân.

Her şems eder tevâbi-i mahsûsasiyle seyr,

Her tâbie tevâbi-i uhrâ eder kırân.

Her şems eder levâhikına neşr-i feyz-i hâs,

Her lâhikın tabiatı emsâline nihân.

Her cümle merkezinde eder seyr-i bî-vukûf,

Her kıt’a mihverinde bulur feyz-i câvidân.

Her cümle-i vesîada mebsût bin vücûd,

Her kıt’a-yı fesîhada meşhûd bin cihân.

Her bir vücûd masdar olur bin vücûd için,

Her bir cihân hezâr cihândan verir nişân.

Her zerrede tarîka-i mahsûsa üzre feyz,

Her cismde tabîat-ı mahsûsa üzre cân.

Her âlemin sinîn ü tevârîhi muhtelif,

Her bir zemînde başka hisâb üzeredir zaman.

Peyvestedir sevâhili girdâb-ı hayrete,

Bir bahrdır ki hâsılı bu bahr-ı bî-kerân.

            Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl,

            Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.

                        – III –

Bir zerredir ki zerre-i nâ-müntehâ-yı hâk,

Bir zerre hârice edemez andan infikâk.

Lübbü lehîb-i nâr ile bir gûy-ı âteşîn,

Kışrı mecâri-i yemm ü nehr ile çâk çâk.

Nisbetle kışrı hacmine ol lübb-i âteşin,

Şol kubbedir ki ferş oluna anda berg-i tâk.

Bu kışrdır ki cümle-i hayvâna rûz u şeb,

İhzâr-ı rızk u tûşe için eyler inhimâk.

Gâhî teneffüs eyleyicek ejder-i zemîn,

Kûh-ı şerer-feşânlar eder arzı lerze-nâk.

Ol zerre-i cesîmeyi fânûs-ı şem’-vâr,

Olmuş muhît tûde-be-tûde nesîm-i pâk.

Kim rûz u şeb o sofra-i âlem-şümûlden,

Her nefs rızkın almada ber-vech-i iştirâk.

Bu noktadır yemîn ü şimâli beyân eden,

Eyler cihâta akl bu merkezden insilâk.

Zerrât-ı kevn bunda bulur neşve-i hayât,

Efrâd-ı halk bunda çeker cür’â-yı helâk.

Husbîde-i firâş-ı emândır nüfûs hep,

Bir top-ı şû’le-nâkde bî-kayd-ı vehm ü bâk.

            Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl,

            Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.

                        – IV –

Dendân-ı şîre lokma olur âhuvân-ı zâr,

Bir gûsfendi tû’me kılar gurk-i cân-şikâr.

Bî-cürm iken gıdâ-yı anâkib olur meges,

Mâ’sum iken kebûteri şâhin eder şikâr.

Âciz iken ukâba giriftâr olur keşef,

Gûk-ı zaîfi kût edinir bî-vesîle mâr.

Bî-cünha mâkiyân-beçeyi çâk eder zagan,

Bî-sâbıka dü pâre eder mûşu mûş-hâr.

Güncişk-i zâr-ı bâşe-i perrân helâk eder,

Eyler tezervi pençe-i gadrinde bâz hâr.

Mâr-ı zemîne lokma olur mürg-i tîz-per,

Mürg-i hevâya tu’me olur mâhî-i bihâr.

Gavvâsı hırs-ı gevher eder lokma-i neheng,

Kebgi ümîd-i dâne eder teleye şikâr.

Dürdâne-i derûnu için çâk olur sadef,

Âvâzıdır kafesde eden bülbülü nizâr.

Bîdesterin helâkine hayye olur sebeb,

Katl-i samûr-ı zâra olur postu medâr.

Gâlib zebûnu kâidedir eylemek telef,

Yerde, hevâda, bahrde cârî bu gîrûdâr.

            Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl,

            Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.

                        – V –

Gâh âfitâb u gâh kevâkib gehi cemâd,

Oldu ilâh-ı mu’tekad-ı zümre-i ibâd.

Geh icl ü gâh âteş ü Yezdân u Ehrimen,

Geh nûr u zulmet oldu kazâyâ-yı i’tikâd.

Akl u cemâl ü aşk ilâh oldu bir zaman,

Bütlerle doldu bir nice yıl cümle-i bilâd.

Encâm erdi nevbet-i tevhîd-i zât-ı Hak,

Geldi zuhûra bunda da bin fitne bin fesâd.

Geh ayn u gâh gayr sanıp halk u hâlıkı,

Geh cem’e gâh farka ukûl etti i’timâd.

Oldu hezâr zât denip geh sıfâta ayn,

Bir aslda gehî nice asl etti ittihâd.

Her şahs nefs unsuruna nisbet eyleyip,

Aklınca bir ilâh-ı müşahhas eder murâd.

Yek-dîgere ne rütbe muhâlifse şahs u akl,

Âlemde ol kadar mütehâliftir i’tikâd.

Hikmet budur ki âherine hasm olur bilip,

Her kavm kendi mesleğini menhec-i sedâd.

Ammâ bu ihtilâf ile maksûdu cümlenin,

Bir hâlıka hulûs ile etmektir inkıyâd.

            Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl,

            Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.

                        – VI –

Güller güler figânla geçer ömr-i andelîb,

Bîmâr ihtizârda ücret diler tabîb.

Mânend-i lâşe nâ’ş-ı tüvanger zelîl ü hâr,

Kerkes misâl vâris ü gassâl nâ-şekîb.

Bâlîn-i nâza hâce-i şehr eyler ittikâ,

Hâk-i mezellet üzre yatır aç bir garîb.

Pertev-fürûz-ı bezm-i tarab şem-i hande-rîz,

Pervâne-i şikeste-per üftâde-i lehîb.

Sûm ü basal çü nergis ü lâle güşâde-leb,

Mahbûs künc-i mahfaza-i tengnâda tîb.

Bister-nevâz-ı izz ü safâ ahmak-ı hasîs,

Külhan-nişîn-i züll ü hevân âkıl-i hasîb.

Geh devlet-i cihândan eder cehl behre-yâb,

Geh lokma-i aşâdan eder akl bî-nasîb.

Makbûl-i bezm-i sohbet olur müfsid-i leîm,

Menfûr-ı tab’-ı âlem olur nâsih-i musîb.

Gâhî muhakkar-ı cühelâ şâir-i beliğ,

Gâhî musahhar-ı humakâ fâzıl-ı edîb.

Bir âcizin maîşeti noksan-pezîr olur,

Bir zâlimin umûru eder kesb-i fer ü zîb.

            Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl,

            Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.

                         – VII –

Yârab! Nedir bu dehrde her merd-i zû-fünûn,

Olmuş belâ-yı akl ile ârâmdan masûn!

Yârab! Niçin bu arsada her şahs-ı ârifin

Mikdâr-ı fazlına göre derdi olur füzûn?

Her hangi sûya atf-ı nigâh etse bî-huzûr,

Her hangi şey’e sarf-ı hayâl etse aklı dûn.

Mümkün müdür ki hakîkat-i eşyâyı vezn ü derk?

Mîzan-ı akla dirhem-i tâdil iken zunûn.

Güncîde-i basîret olur mu bu acz ile?

Haysiyyet-i havâdis ü keyfiyyet-i şuûn.

Gûyâ ki bunca mihnet ü gam az gelip olur,

Bir de tahakküm-i cühelâ ile bağrı hûn.

Bilmem ki muktezâ-yı nizâm-ı cihân mıdır?

Dâim cihânda câhil olur mes’adet-nümûn!

Cârî cihân cihân olalıdır bu kâide,

Bir akmak-ı denîye olur ehl-i dil zebûn.

Nâdânı firâz-ı izz ü saâdette ser-firâz,

Dânâ hazîz-i acz ü mezellette ser-nigûn.

Nâdânı kâm-perver eder tâli’-i bülend,

Ehl-i kemâli sâil eder baht-ı vajgûn.

            Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl,

            Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.

                        – VIII –

Düştü cüdâ naîm-i safâdan Ebü’l-beşer,

Oldu Halîl’e tecrübe-geh gerden-i beşer.

Yâkûb’u kıldı firkat-i ferzend eşk-bâr,

Oldu cenâb-ı Yûsuf’a çâh-ı belâ makarr.

Eyyûb’u illet-i beden inletti zâr zâr,

Minşâra eyledi Zekeriyyâ fedâ-yı ser.

Başı kesildi gadr ile Yahyâ-yı mürselin,

Çıktı semâya zulm ile İsî-i bî-peder.

Tâif’de nâ’li lâ’le dönüp oldu hem şikest,

Yevm-i Uhud’da dürre-i nâb-ı Peygamber.

Taş bağladı mecâ’ ile batn-ı pâkine,

Dünyâya rağbet eylemedi seyyidü’l-beşer.

Te’sîr-i semm ile eyledi Sıddîk irtihâl,

Oldu şehîd-i tîg-i kazâ âkıbet Ömer.

Encâm erdi câmi-i Kur’ân şehâdete,

Âhir cenâb-ı Haydar’a da etti tîg eser.

Mesmûmen etti zât-ı Hasan Adn’e intikâl,

Mazlûmen oldu Şâh-ı şehîdân bürîde-ser.

Her kimde aşk gâlib ise kurb-ı Hazret’e,

Ol denli andadır elem ü derd-i bîşter.

            Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl,

            Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.

                        – IX –

Kimdir bu aczi hâss kılan nev’-i âdeme?

Kimdir bu nev’i eşref eden cümle âleme?

Şeytân u nefsi kimdir eden âlet-i şürûr?

Kimdir koyan zebûn-ı hevâyı cehenneme?

Mansûr’u kim düşürdü Ene’l-hak diyârına?

Kim verdi hükm katli için şer’-i erkeme?

Kimdir şarâbı hurmet ile telh-kâm eden?

İ’mâl-i câm ü bâdeyi kim öğreten Cem’e?

Kimdir Yehûd’u münkir-i i’câz-ı Hakk eden?

Kimdir Mesîh’i nefh kılan zât-ı Meryem’e?

Kimdir veren cesâret-i şerr ü fezâhati?

Süfyân’a, Ca’de’ye, Şemr’e, İbn Mülcem’e?

Kimdir Nasîr-i Tûs’u Hülâgû’ya sevk eden?

Musta’sım’ı kim etti karîn İbn-i Alkem’e?

Kimdir veren alîle tedâvîye ihtiyâç?

Kimdir koyan meziyyet-i ıslâhı merheme?

Zenbûr kimden eyledi tahsîl-i hendese?

Bülbüllere kim eyledi ta’lîm-i zemzeme?

Kimdir bu kârgâha çeken perde-i hafâ?

Kimdir veren tasavvur-ı teftîş âdeme?

            Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl,

            Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.

                         – X –

Etmiş kimisi râhatın ikbâl için fedâ,

Olmuş kimi beliyye-i idbâra mübtelâ.

Olmuş kimi tüvanger-i devrân iken zelîl,

Olmuş kimine serveti sermâye-i anâ.

Toplar kimisi vâris ü hâdis için nukûd,

Eyler kimisi servet için ömrünü hebâ.

Düşmüş kimi tecessüs-i kibrît-i ahmere,

Olmuş kimine mûcib-i iflâs kimyâ.

Etmiş kimin harîs-i kıtâl arzû-yı şân,

Kılmış tama’ kimisini can-dâde-i vegâ.

Olmuş kimi musahhar-ı efsûn-ı çeşm-i yâr,

Olmuş kimi mukayyed-i gîsû-yı dil-rübâ.

Etmiş hevâ-yı lâle kimin dâğdâr-ı gam,

Olmuş kimine derd-i gül ü yasemen belâ.

Tefrîk için kimisi okur rukye-i füsûn,

Teshîr için kimisi yazar nüsha-i duâ.

Olmuş kimi safâ ile rind-i piyâle-keş,

Olmuş kimisi hırs ile üftâde-i riyâ.

Etmiş hulâsa bir emel-i hâs-ı bî-lüzûm,

Her şahs-ı hürü kayd-ı esâretle mübtelâ.

            Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl,

            Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.

                        – XI –

Mazlûma zâlim eyler iken zulm ü gadr ü âl,

Kârında âsim olduğunu eylemez hayâl.

Emvâl-i halkı sârik alıp sârikim demez,

Kâtil vebâl-i katle dahî vermez ihtimâl.

Ber-vech-i hak beyân eder elbette fi’line,

Her hangisinden eyler isen ayrıca suâl.

Bir memlekette salb olunur kâtı’-ı tarîk,

Bir yerde mûcib-i şeref ü fahr olur bu hâl?

Bir beldede hicâb-ı zenân ayb olur yine,

Bir şehrde bu hâlet olur bâis-i cemâl.

Meşreb olur şarâbı içip hurmetin bilir,

Mezheb olur hukûk-ı ibâdı görür helâl.

Bir âkıl-i müsellemetü’l-etvâra mahrem ol,

Mişvâr u tavrını nazar-ı î’tibâra al.

Seyret ne denlü vaz’-ı garîbi eder zuhûr,

Kim her biri cünûna olur başka başka dal.

Vâbestedir hayâline ef’âli herkesin,

Kimse umûruna edemez nisbet-i dalâl.

Akl ü cünûnu, bâtıl u hakkı beyân için,

Yoktur cihânda hayf ki mîzân-ı i’tidâl.

            Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl,

            Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.

                        – XII –

Eyler sabâh şâmı vü leyli nehâr eder,

Sayfı kılar şitâ vü hazânı bahâr eder.

Nez’-i hayât-ı hayy eder emvâta cân verir,

Eyler gubârı âdem ü cismi gubâr eder.

Cism-i Halîl’e nârı eder nûr kudreti,

Nûru Kelîm’e hikmeti hem-reng-i nâr eder.

Leylî-i hüsnü çeşmine Şîrîn edip müdâm,

Ferhâd’ı derd-i aşk ile Mecnûn u zâr eder.

Demlerce bir tama’la kılar kalbi bî-huzûr,

Yıllarca bir emelle dili bî-karâr eder.

Bir mülkü harîs-i bî-sitemkâr için yıkar,

Bir kavmi bir münâfık ile târumâr eder.

Bir cismi izz ü nâz ile sâd-sâl besleyip,

Encâm-ı kâr pençe-i merge şikâr eder.

Yüz yılda bir vücûdu kılıp genc-i ma’rifet,

Âhir yerin nişîmen-i hâk-i mezâr eder.

Ârif odur ki mu’terif-i acz olup Ziyâ,

Bu hâdisât-ı câriyeden i’tibâr eder.

Mülkünde hakk-ı tasarruf eder keyfe mâ yeşâ,

İsterse kevni yok eder isterse var eder.

            Subhâne men tahayyera fî sun’ihi’l-ukûl,

            Subhâne men bikudretihî ya’cizü’l-fühûl.

Ziya Paşa – Terkîb-i bend

I

Saki getir ol badeyi kim mâye-i candır

Arâm-dih-i akl-ı melâmet-zedegândır

Ol mey ki olur saykal-ı dil ehl-i kemâle

Nâ-puhtelerin aklına bâdî-i ziyandır

Bir câm ile yap hatırı zîrâ dil-i vîrân

Mehcûr-ı hârâbat olalı hayli zamandır

Sâkî içelim aşkına rindân-ı huda’nın

Rindân-ı huda vâkıf-ı esrâr-ı nihândır

Sâkî içelim rağmına süfi-ı harisin

Kim maksadı kevser emeli hıır-i cinândır

Aşk olsun o pîr-ı mey-perverde-i aşka

Kim badesi sad-sâle vü sâkîsi civandır

Pîr-i meye sor mes’elede var ise şüphen

Vaizlerin efsaneleri hep hezeyandır

Ben anladığım çarh ise bu çarh-ı çep-endâz

Yahşi görünür sureti amma ki yamandır

Benzer felek ol çenber-i fânûs-ı hayâle

Kim nakş-ı temâsîli serîü’l-cereyândır

Sâkî bize mey sun ki dil-i tecribet-âmûz

Endişe-i encam ile vakf-ı halecândır

İç bade güzel sev var ise akl u şuurun

Dünya var imiş ya ki yoğ olmuş ne umurun

II

Yetmez mi bu kasrîreviş-iağreb-i âlem

Bir menzile ermez mi aceb kevkeb-i âlem

Şimdi uyuyanlar ö zamanda uyanırlar

Bir subha resîde olur âhır şeb-i âlem

Pâmâl eder encam kimin üstüne dönse

Agâz edeli devre budur meşreb-i âlem

Bin böyle cihan zer ü sîm olsa yetişmez

Mümkün mü ki is’af oluna matlab-ı âlem

Hâriçten eğer olsa temaşasına imkân

Müdhiş görünür heykel-i müsta’ceb-i âlem

Almış yükünü şöyle ki seyrinde halelsiz

Bir zerre dahi kaldıramaz merkeb-i âlem

Ebnâ-yı beşerde kalacak mı bu muâdât

Bilmem ne zaman doğrulacak mezheb-i âlem

Her safhada bir şekl-i hakikat eder ibraz

Her gün çevirir bir varaka makleb-i âlem

Bin ders-i maârif okunur her varakında

Yârab ne güzel mekteb olur mekteb-i âlem

Bu cism-i kesifin neresi merkez-i kuvvet

Yârab ne matıyyeyle gezer kâlib-i âlem

Subhâneke yâ men halaka’l-halka vasînâ

Subhâneke subhâneke subhâneke elîfâ

III

Ey kudretine olmayan âğâz u tenâhî

Mümkün değil evsâfını idrâk kemâhî

Her nesne kılar varlığına hüsn-i şehâdet

Her zerre eder vahdetine arz-ı güvâhî

Hükmün kılar izhâr bu âsâr ile mihri

Emrin eder ibraz bu envâr ile mâhı

Dil-sîr-i bisât-ı niamın mürg-i hevâyî

Sîrâb-ı zülâl-i keremindir suda mâhî

Eyler keremin âteşi gülzâr halil’e

Mağlûb olur peşşeye nemrud-ı mübâhi

Zâlimleri adlin ne zaman hâk edecektir

Mazlumların çıkmadadır göklere âhı

Bigânelere münhasır enva’-ı huzûzât

Mihnet-zede-i aşkına mahsûs devâhî

Sensin eden idlâl nice ehl-i tarîki

Sensin eden ihdâ nice gümgeşte-i râhı

Hükmün ki ola mûcib-i hayr u şer-i ef âl

Yarab ne içindir bu evâmir bu nevâhî

Sendendir ilâhi yine bu mekr ü bu fitne

Bu mekr ü bu fitne yine sendendir ilâhi

Güftî bikün ü bâz zenî seng-i melâlet

Dest-i men ü dâd-ı tu der rûz-ı kıyamet

IV

Bir katre içen çeşme-i pür-hûn-ı fenadan

Başın alamaz bir dahi bârân-ı belâdan

Asude olam dersen eğer gelme cihâna

Meydâna düşen kurtulamaz seng-i kazadan

Sâbit-kadem ol merkez-i me’mûn-ı rızâda

Vareste olup dâire-i havf u recâdan

Dursun kef-i hükmünde terâzû-yı adalet

Havfın var ise mahkeme-i rûz-ı cezadan

Her kim ki arar bûy-ı vefa tab’-ı beşerde

Benzer ana kim devlet umar zıll-ı hümâdan

Bî-baht olanın bağına bir katresi düşmez

Bârân yerine dür ü güher yağsa semâdan

Erbâb-ı kemâli çekemez nakıs olanlar

Rencide olur dîde-i huffâş ziyadan

Her âkile bir derd bu âlemde mukarrer

Rahat yaşamış var mı gürûh-ı ukalâdan

Halletmediler bu lügazın sırrını kimse

Bin kafile geçti hükemâdan fuzelâdan

Kıl san’at-ı üstadı tahayürle temaşa

Dem vurma ger arif isen çün ü çiradan

İdrâk-i meali bu küçük akla gerekmez

Zîrâ bu terâzû o kadar sıkleti çekmez

V

Cehrin ne safa var acaba sîm ü zerinde

İnsan bırakır hepsini hîn-i seferinde

Bir reng-i vefa var mı nazar kıl şu sipihrin

Ne leyi ü nehârında ne şems ü kamerinde

Seyretti hava üzre denir taht-ı süleyman

Ol saltanatın yeller eser şimdi yerinde

Hür olmak ister isen olma cihanın

Zevkinde safasında gamında kederinde

Cânân gide rindân dağıla mey ola rizân

Böyle gecenin hayr umulur mu seherinde

Hayr umma eğer sadr-ı cihan olsa da bilfarz

Her kim ki hasâset ola ırk u güherinde

Yıldız arayıp gökte nice turfa müneccim

Gaflet ile görmez kuyuyu rehgüzerinde

Anlar ki verir lâf ile dünyâya nizâmât

Bin türlü teseyyüb bulunur hanelerinde

Ayînesi iştir kişinin lâfa bakılmaz

Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde

Ben her re kadar gördüm ise bazı mazarrat

Sâbit-kademim vine bu re’vin üzerinde

İnsana sadakat yaraşır görse de ikrah

Yardımcısıdır doğruların hazret-i allah

VI

Gadr ede reayasına vâli-i eyâlet

Dünyâda vü ukbâda ne zillet ne rezalet

Lâyık mıdır insân olana vakt-i kazada

Hak zahir iken bâtıl için hükmü imâlet

Kadı ola davacı vü muhzır dahi şahit

Ol mahkemenin hükmüne derler mi adalet

Ey mürtekib-i har bu ne zillet ki çekersin

Bir kaç kuruşa müddet-i ümrünce hacâlet

Lâ’net ola ol mâle ki tahsîline ânın

Yâ din ola yâ ırz veya namus ola âlet

Âdem olanın hayr olur âdemlere kasdı

İnsanlığa insanda budur işte delâlet

İnsan ona derler ki ede kalb-i rakîki

Alâm-ı ben-i nev’i ile kesb-i melâlet

Âdem ona derler ki garazdan ola sâlim

Nefsinde dahi eyleye icrâ-yı adalet

Sâdık görünür kisvede erbâb-ı hiyânet

Mürşid sanılır vehlede ashâb-ı dalâlet

Ekser kişinin suretine sîreti uymaz

Yârâb bu ne hikmettir ilâhi bu’ne halet

Ümmîd-i vefa eyleme her şahs-ı degalde

Çok hacıların çıktı haçı zir-i begalde

VII

Bir abd-i habeş dehre olur baht ile sultan

Dahhâk’in eder mülkünü bir gâve perişan

İkbâline idbârınadil bağlama dehrin

Bir dâirede devr edemez çenber-i devrân

Zâlim yine bir zulme giriftar olur âhır

Elbette olur ev yıkanın hanesi viran

Ekser görülür çünkü ceza cins-i amelden

Encamda âhenden ölür rahne-i sühan

Tezkîr olunur la’n ile haccâc ile cengiz

Tebcîl edilir nûşirevan ile süleyman

Kabil midir elfaz ile tagyir-i hakikat

Mümkün mü ki tefrik oluna küfr ile îmân

Birhâkden inşâ olunur deyr ile mescid

Birdir nazar-ı hak’da mecûs ile müselman

Her derdin olur çaresi her inleyen ölmez

Her mihnete bir âhir olur hem gama pâyan

Geh çâk olunur damen-i pâkize-i ismet

Geh iffet eder âdemi ârâyiş-i zindan

Sabr et siteme ister isen hüsn-i mükâfat

Fikreyle ne zulm eylediler yusuf a ihvan

Zâlimlere bir gün dedirir kudret-i mevlâ

Tallahi lekad âserakellâhu aleynâ

VIII

Her şahsı harîm-i hakk’a mahrem mi sanırsın

Her tâc giyen çulsuzu edhem mi sanırsın

Dehri araşan binde bir âdem bulamazsın

Adem görünen harlan âdem mi sanırsın

Çok mukbili gördüm ki güler içi kan ağlar

Handan görünen herkesi hurrem mi sanırsın

Bil illeti kıl sonra müdâvâta tasaddî

Her merhemi her yareye merhem mi sanırsın

Kibre ne sebeb yoksa vezirim deyu gerçek

Sen kendini düstûr-ı mükerrem mi sanırsın

Ey müftehir-i devlet-i yek-rûze-i dünya

Dünya sana mahsûs u müsellem mi sanırsın

Hâlî ne zaman kaldı cihan ehl-i tama’dan

Sen zâtını bu âleme elzem mi sanırsın

En ummadığın keşf eder esrâr-ı derûnun

Sen herkesi kör âlemi sersem mi sanırsın

Bir gün gelecek sen de perîşan olacaksın

Ey gonca bu cem’iyyeti her-dem mi sanırsın

Nâmerd olayım çarha eğer minnet edersem

Çevrinle senin ben keder etsem mi sanırsın

Allah’a tevekkül edenin yaveri hak’tır

Nâşâd gönül bir gün olur şâd olacaktır

IX

Pek rengine aldanma felek eski felektir

Zîrâ feleğin meşreb-i nâsâzı dönektir

Yâ bister-i kemhada ya vîrânede can ver

Çün bây ü gedâ hâke beraber girecektir

Allah’a sığın sahs-ı halimin gazabından

Zîrâ yumuşak huylu atın çiftesi pektir

Yaktı nice canlar o nezaketle tebessüm

Şirin dahi kasd etmesi cana gülerektir

Bed-asla necâbet mi verir hiç üniforma

Zer-dûz palan vursan eşek yine eşektir

Bed-mâye olan anlaşılır metiis-i meyde

İşret güher-i âdemi temyize mihektir

Nush ile yola gelmeyeni etmeli tekdir

Tekdîr ile uslanmayanın hakkı kötektir

Nadanlar eder sohbet-i nadanla telezzüz

Dîvânelerin hem-demi dîvâne gerektir

Afv ile mübeşşer midir ashâb-ı merâtib

Kânûn-ı ceza âcize mi has demektir

Milyonlaçalanmesned-iizzetteser-efrâz

Bir kaç kuruşu mürtekibin câyı kürektir

İman ile din akçadır erbâb-ı gınada

Nâmûs u hamiyyet sözü kaldı fukarada

X

İkbâl için ahbabı siâyet yeni çıktı

Bilmez idik evvel bu dirayet yeni çıktı

Sirkat çoğalıp lafz-ı sadâkat modalandı

Nâmûs tamam oldu hamiyyet yeni çıktı

Düşmanlara ahbabını zemm oldu zerafet

Dildârdan agyâra şikâyet yeni çıktı

Sâdıkları tahkîr ile red kaide oldu

Hırsızlara ikram u inayet yeni çıktı

Hak söyleyen evvel dahi menfur idi gerçi

Hâinlere amma ki riâyet yeni çıktı

Aciz olanın ketm olunur hakk-ı sarîhi

Mahmîleri her yerde himâyet yeni çıktı

İsnâd-ı ta’assub olunur merd-i gayura

Dinsizlere tevcih-i reviyyet yeni çıktı

İslâm imiş devlete pâ-bend-i terakki

Evvel yoğ idi işbu rivayet yeni çıktı

Milliyyeti nisyan ederek her işimizde

Efkâr-ı frenge tebaiyyet yeni çıktı

Eyvah bu bâzîçede bizler yine yandık

Zîrâ ki ziyan ortada bilmem ne kazandık

XI

Zahirde görüp bizleri sanma ukalâyız

Biz bir sürü âkil sıfatında budalayız

Akil denilir mi bize kim hâli bilirken

Dildâde-i âlâyiş-i nîreng-i hevâyız

Yârân-ı vatandan bizi özler bulunursa

Düştük sefer-i gurbete muhtâc-ı duayız

Terkîb-i acîbiz iki hâsiyyetimiz var

Ahbabımızın devletiyiz hasına belâyız

Küncîde durur hırkamız altında künûzât

Dervişleriz gerçi nazarda fukarayız

Ukbâya yarar bir işimiz yok ise bârî

Azâde-dil-i şâibe-i zerk ü riyayız

Devletlülere bizleri tahkir düşer mi

Biz âciz isek de yine mahlûk-ı hüdâyız

Bir âfet-i hunhara esîr oldu gönül kim

Her nâzına her lâhzada bin kerre fedayız

Hatırda durur sohbetinin lezzeti hâlâ

Gerçi o şereften nice yıldır ki cüdayız

Her çevrine razılarız ey şâh-ı melâhat

Bizler ki kuluz mu’tasım-ı bâb-ı rızâyız

İster bize lutf eyle diler bizden ırağol

Dünyada heman sen şeref ü şân ile sağ ol

XII

Her millet için bir düzüye adlini âm et

Fikr-i gazab-ı hazret-i mabûd-ı enam et

Bevvâl-i çeh-i zemzemi la’netle anar halk

Sen kabe gibi kendini hürmetle benâm et

İncinmemek istersen eğer mülk-i fenada

Bir kimseyi incitmemeğe hasr-ı meram et

Bir yerde ki yok nağmeni takdir edecek gûş

Tazyi’-i nefes eyleme tebdîl-i makam et

Avret gibi mağlûb-ı hevâ olma er ol er

Nefsin seni râm etmeye sen nefsini râm et

Mânend-işecernâbit olur sabit olanlar

Her kangı işin ehli isen anda devam et

Noksanını bil bir işe ya başlama evvel

Yâ başladığın kâr-ı pezîrâ-yı hitâm et

Uğrarsa saba râhın eğer semt-i irak’a

Bağdad iline doğru dahi azm ü hıram et

Merdân-ı suhendânı ziyaret edip andan

Adâb ile git ravza-i rûhî’ye selâm et

Tahsinini arz eyleyip evvelce ziyâ’nın

Bu beyti huzurunda oku hatm-i kelâm et

Meydân-ı suhende yoğ iken sen gibi bir er

Bir şâir-i rûm oldu sana şimdi beraber