Kaside Örnekleri Özellikleri ve Bölümleri

Kaside Nedir?

Kasideler, genellikle birini övmek ya da yermek (eleştirmek) amacıyla yazılan şiirlerdir. Genellikle din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan divan edebiyatı şiirlerdir. Kaside şairlerine kaside-gü (kaside söyleyen), kaside-sera ya da kaside-perdaz (kaside yazan) denir. Çok katı bir kalıpla yazılan kasideler, altı bölümden oluşur.

Kasideler Türk edebiyatında 13. Yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Nazım birimi beyittir. Beyit sayısı 33 ile 99 arasında değişir. Kasidenin ilk beyitine matla denir. Şair kasidesi içinde matlayı tekrar ederse tecdid-i matla denir. Matlayı birden çok tekrar ederse bu zat-ül metali veya zül metalidir. Kasidenin son beyitine makta, şairin mahlasının bulunduğu beyite taç beyit denir. Kasidenin en güzel beyiti beyt-ül kasid olarak isimlendirilir.

Kasidenin Bölümleri
1) Nesip (Teşbib)

• Kasidenin ilk bölümü ve aynı zamanda en ağır bölümüdür.
• Genelde 15 ile 20 beyit arasında olur.
• Şair bu bölümde betimleme yapar; kadın, kış, at, bahar vs.

Baharın tasviri yapılıyorsa “Bahariye”, kışın tasviri yapılıyorsa “Şitaiye”, Temmuz’un tasviri yapılıyorsa “Temmuziye”, Ramazanın tasviri yapılıyorsa “Ramazaniye”, atın tasviri yapılıyorsa “Rahşiye”, hamamın tasviri yapılıyorsa “Hamamiye”. Gibi değişik tasvirler yapılır, yani kasidenin tasvir bölümüdür.

2) Girizgah

• Nesip bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen ve basamak görevinde olan beyitlerdir.
• Şair bu bölümde övgüye başlayacağını haber verir.
• 1 – 2 beyitten oluşur.

3) Methiye

• Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür.
• Şiir yönü çok zayıf, dil yönü de diğer bölümlere göre çok ağırdır.

4) Tegazzül

• Gazel söyleme anlamına gelir, bütün kasidelerde olması gerekmez.
• Methiyeden sonra şair bir fırsatını düşürüp aynı ölçü ve uyakta bir gazel söyler, buna tegazzül denir.

5) Fahriye

• Şairin kendini övdüğü bölümdür.
• Fahriyeyi en seven şair Nefi’dir.

6) Tac (Tac bir bölüm değil sadece şairin isminin geçtiği beyittir) 

• Şairin kendisi hakkındaki yeni düşüncelerini söylediği bölümdür.
• 2 – 3 beyit bulunur.
• ‘Nefi’ çok kullanır

7) Dua

• Kasidenin son bölümüdür.
• Birkaç beyit olur.
• Şair burada övdüğü kişinin başarılı, uzun ömürlü, talihinin iyi olması yönünde dua eder.

Kaside ve Tarihsel Önemi
Kasideler, sosyal ve kültür tarihi araştırmacısı için önemli bir belge ve bilgi kaynağı olarak değerlendirilebilirler. Resmî tarihi vesikalar kadar, edebî metinlerin de tarih araştırmacısı için önemli bir belge olduğunu ispatlayacak önemli kaynaklar arasındadır. 

Kasideler, ideal devlet adamı profili çizme, sosyal ve ekonomik konularda devrin özelliklerini yansıtma, sosyal hayatın değişik sahnelerini anlatma, tarihî şahsiyetlerin biyografik bilgilerine katkıda bulunma, siyasal ve kültürel tarihin pek çok değişik safhası için yazılmış edebi eserlerdir. 

 

Resim 1: Şair Nedim              Resim 2: Şair Nef’i

Örnek Kasideler

Kaside
Bu şehr-i Sitanbûl ki bî-misl ü behâdır
Bir sengine yekpâre Acem mülkü fedâdır 

Bir gevher-i-yekpâre iki bahr arasında
Hurşîd-i cihân-tâb ile tartılsa sezâdır 

Altında mı üstünde midir cennet-i a’lâ
Elhak bu ne hâlet bu ne hoş âb u hevâdır 

İnsâf[ı] değildir anı dünyâya değişmek
Gülzâr[ı]ların cennete teşbîh[i] hatâdır 

İstanbul’un evsâfını mümkün mü beyân hiç
Maksûd[ı] hemân sadr-ı kerem-kâra senâdır 

Ez-cümle Nedîmâ kulun ey Âsaf-ı devrân
Müstağrak-ı lütf u kerem ü cûd u atâdır
    NEDİM

KASİDE-Yİ HÜLYA (Şair Ali KAYBAL)
‘ Sevgili eşime ithaftır ‘ 

Ey divane bülbül gel bahara er
Açılmış goncaya sen de gönül ver. 

Ruhuna hoş gelen bir türkü gibi
Seni saracak aşk rüzgarı eser. 

Kırmızı renkleri bir kadeh gibi
Açılmış goncalar beni okşa der. 

Dayanılmaz arzu varsa içinde
Kanatlarında güç, eksik olmaz fer. 

Nereye koyarım diye düşünme
Sinenin üstüdür güzel olan yer. 

Tatlı nağmelerle bezenmiş sözler
Kalbin derinine sevdayı eker. 

Sevda öyle bir şey ki anlamazsın
İnceden inceye bir derdi döşer. 

Unutmak istersin güzelliğini
Sen istedikçe o derine iner. 

Bir bedeli vardır güzel sevmenin
Aşık olan çile çekerek öder. 

Meyhanelerini mesken tutarsın
Sarhoşu olan ten kendinden geçer. 

Sarılır kadehin ince beline
Yudum yudum içer, arzuyla öper. 

Her damla düştükçe alevlenir kor
Baktığın yerlere hayali düşer. 

Divanedir artık taşıdığın can
Harı söndürmeye çöllere gider. 

Leyla’yı arayan gözlerin artık
Kumların üstünde Mecnun’a döner. 

Her adım attığın yerde o vardır
Serabına doğru seni sevkeder. 

Hülya’yı öveyim tatlı sözlerle
Ne güneş doğacak artık ne kamer. 

Güneş doğmayınca sabah olmaz
Günün ilk ışığı olmaz da seher. 

Çalkalanan deniz dalgalarında
Yol göstermeyecek artık bir fener. 

Azgın dalgalarda yol gösterecek
Tam gönlüme göre istenen rehber. 

Ne kadar derinde olsa da yine
Aranıp çıkartmak istenir cevher. 

İnciler dizilmiş olur sineye
Bulununca onun gibi mücevher. 

Ziyasından yoksun kalmış yıldızlar
Gece karanlıkta Hülya’yı bekler. 

Aşk yarama merhem olacak ilaç
Dünyada Hülya’dır, ahrette kevser. 

Ey divane bülbül onu övmeye
Sözler yetmez gayri, o tek şaheser. 

Ey Dermani sende maarifet var
Çile sardıranı sevmektir hüner. 

Kulunu seversin Yaradan için
Her sevgi içinde Allah’ı gizler. 

Çektiğin çilenin sevabı varsa
Hem ahirete, hem dünyaya yeter. 

Günahtan arınmış olanlardan ol
Kurulunca Hak’kın önünde mahşer. 

Günahı çok olan sana bakınır
Aşık olan canı gıbtayla izler. 

Ey Allah’ım gonca gülün dalında
Sonsuza dek eksik olmasın amber. 

Hidayet eyle sen güzel kuluna
Kalbime karşı hep olsun münevver. 

Şahadeti eksik etme dilinden
Hak’kın üzerine olsun mukadder. 

Yanlışa düşüp de bocalamasın
Tek kılavuz olsun ona Peygamber. 

Onun sevgisi var benim kalbimde
Benim sevgim onda olsun muteber.

Şair: Ali KAYBAL

Şair Nef’i-nin 4.Murata Sunduğu Kaside
esdi nesim-i nevbahar açıldı güller subdem
açsun bizüm de gönlümüz saki meded sun cam-ı cem

erdi yine ürd-i bihişt oldı heva anber-sirişt
alem bihişt-ender-bihişt her guşe bir bag-ı irem

gül devri ıyş eyamıdır zevk u sefa hengamıdur
aşıkların bayramıduf bu mevsim-i ferhunde-dem

dönsün yine peymaneler olsun tehi humhaneler
raks eylesun mestaneler mutribler etdükçe nagam

bu demde kim şam u sehher meyhane bga reşk ider
mest olsa dilber sevse ger ma’zurdur şeyhü’l-harem

ya neylesun biçareler alüfteler avareler
sagar suna mehpareler nuş itmemek olur sitem

yar ola cam-cem ola böyle dem-i hurrem ola
arif odur bu dem iyş u tarabla mugtenem

zevki o rind eyler tamam kim tuta mest ü şad-kam
bir elde cam-ılale-fam bir elde zülf-i ham-be-ham

lutf eyle saki nazı ko mey sun ki kalmaz böyle bu
dolsun sürahi vü sebu boş durmasun peymane hem

her nev-reside şah-ı gül almış eline cam-ı mül
lutf et açıl sen dahi gül ey serv-kad u gonce-fem

bu dürd ü bu safi deme dönsün piyale gam yeme
kanun-ı devr-i da’ime uy sen de mey sun dem-be-dem

meydür mihekk-i aşıkan aşub-ı dil-aram-ı can
sermaye-i pir-i mugan piraye-i bezm-i sanem

mey akılı irşad eder aşıkları dilşad eder
seyle virür berbad ider dillerde koymaz gerd-i gam

mey ateş-i seyyaledür mina kadehle laledür
ya gonce-i pür-jaledür açmış nedsim-i subh-dem

saki mede mey sun bize cam-ı cem-i key sun bize
rıtl-ıpeyapey sun bize gitsün gönüllerden elem

biz aşık-ı azadeyüz amma esir-i badeyüz
alüfteyüz dil-dadeyüz bizden gitsün gönüllerden elem

bir cam sun Allah içün bir kase de ıl mah içün
ta medh-i şahenşah içün alem ele levh ü kalem

ol afitab-ı saltanat ol şeh-süvar-ı memleket
cam-bezm ü hatem-mekremet memduh-ı esnaf-ı ümem

eblak-süvar-ı rüzigar-aşub-ı rum ı zengibar
leşkar-şikar-ı kam-kar behram-ı efridün-alem

piraye-i mülk ü milel sermaye-i din düvel
k’olmuş nasibi ta ezel tac-ı feridın taht-ı cem

hakan-ı osmani-neseb kim münderic zatında heb
islam-ı faruk-ı arab ikbal-i perviz-i acem

sultan murad-ı kamuranefser-dih ü kişver-sitan
hen padişah hem kahraman sahib-kıran-ı cem-haşem

şahanşeh-i ferhunde-baht arayiş-i dihim ü taht
bahtı kavi ikbali saht iskender-i yusuf-şiyem

şah-ı cihan-ara mıdur mah-ı zemin-pira mıdur
behram-ı bi-perva mıdur ya afitab-ı pür-kerem

şahane-meşreb cem gibi sahib-kıran rüstem gibi
hem isi-i meryem gibi ehl-i dil ü ferhunde-dem

dünya vü mafiha nedür cennetde olsa ya nedür
lutf eylemek zira nedür yanında bir nakd ü selem

cümle hünerden bnasib sırr-ı aceb sun-ı garib
meclisde şuh u dil-firib ceng edicek şir-i ücem

gahi ki cihan ol şir-i yele hışm ile tig alur ele
olur cihan pür-zelzele basdukça meyhane kadem

ol dem ki kasd-i ceng eder sahraları gül-reng eder
dünyayı hasma teng eder olusa sam u güstehem

ssürdükçe hasma yektene bazmaz silah u cevşene
yer kalmaz asla düşmene illa beyaban-ı adem

ey hüsrev-i ali-nijad v’ey daver-i pak-i’tikad
ey şah-ı sahib-adl ü dad ey padişah-ı muhterem

sen bir şeh-i zi-şansın şahenşah-i devransın
yani ki sen hakansın devrinde ben hakaniyeyim

ben gerçi bir bi-hasılem şakird-i ders-i müşkilem
hem mekteb-i ehl-i dilem halk olmadan levh ü kalem

sözde nazir olmaz bana ger olsa alem bir yana
pür-tumturak ü hoş-eda ne hafızem ne muhteşemem

hakaniyem ben muhteşem yanumda serheng-i haşem
hafız olur lebestdem hamem edince zir ü bem

nef’i yeter daevayı ko dünya ile gavgayı ko
efleke istignayı ko hake yüzün sür la-cerem

kaldur elin eyle du’a buldı kasiden intiha
şimdi du’a etmek sana hem müstehabdur hem ehem

nice kaside bir kitab mecmua-i pür-intihab
her nüktesi faslu’l-hitab her beyti bir genc-i hikem

ta kim cihan ma’mur ola geh emn ü geh pür-şur ola
ikbal ile mesrür ola ol husrev-i vala-himem

Genç Osman Kasidesi (şair Nef’i)
âferîn ey rûzgârıñ şehsüvâr-ı safderi
arşa as şimden gerû tîğ-ı süreyyâ-cevheri

pâre-i elmâsdur seng-i fesânı n’eyler ol
çarha çekme bir dahi şemşîr-i vâlâ-gevheri

ser-firâz etdin livâ’ü’l-hamd-i dîn-i ahmedi
kâfire gösterdin el-hakk dest-bürd-i haydârı

tîgüna n’ola yemîn eylerse rûh-ı murtazâ
bir gazâ etdin ki hoşnûd eyledin peygamberi

eyledin bir hamlede berbâd mülk-i düşmeni
gerd-i rahşın gerçi kim sedd etdi râh-ı sarsarı

mâh-ı nev sanma felekde göricek peykârını
ditredi behrâm elinden düşdü zerrîn-hançeri

ol kadar kan dökdü şemşîrin ki aksile anın
kâse-i yâkûta döndü künbed-i nîlûferî

gamze-i hûbân gibi cârî ucundan yine hûn
böyle kalırsa eger yek-reng eder bahr u beri

belki gark-ı bahr-ı hûn olurdu fülk-i dil gibi
etdiğince tîg-ı hûn-efşân ile cevlân-geri

şukka-i râyât-ı bahtınla rikâbın olmasa
keştî-i nüh-âsmânın bâd-bân u lengeri

berk uran destinde tîg-ı pür-güher midir yahud
eyledi deryâya gavta âftâb-ı hâveri

bir avuç gevher saçardı âleme gûyâ kefin
saldığınca düşmene gâhî murassa’ şeş-peri

bir acep deryâdır ordû-yı hümâyûnun senin
kim habâb-ı ber-kârar olmuş ana her çâderi

mevc-i pey-der-peydir ol bahra sipâh-ı saf-be-saf
bir neheng olsa n’ola her top-ı ejder-peykeri

her alay bir mevc-i tûfân-hîzidir anın n’ola
hâr u has gibi önünce kaçsa kâfir askeri

gün gibi tenhâda çıksan tîg ile meydâna sen
kâr-ger düşmez sipâh-ı düşmenin şûr u şeri

şeb-çerâğ-ı dîn ü devletdir vücûdun hıfz içün
kat kat olmuş ejdehâdır heft-çarhın çenberi

karşı durmaz sana şimdensonra bu ikbâl ile
düşmenin ger kahramân olsa ser-â-ser leşkeri

böyle âgâz eylesin şimdengeri elkâbına
câmi’-i nüh-kubbe-i kevnin hatîb-i minberi

âftâb-ı bahr u ber sâhib-kırân-ı şark u garb
şehsüvâr-ı nâm-ver râyet-güşâ-yı safderi

âsmân-ı devletin hûrşîd-i kudsî-pertevi
bezm-gâh-ı şevketin cemşîd-i hûrşîd-efseri

nakd-ı vakt-i saltanat sermâye-i emn ü emân
dest-gîr-i dîn ü devlet kâm-bahş-ı serverî

şâh-ı vâlâ-rütbe osmân hân gâzî kim felek
görmemişdir böyle bir şâhenşeh-i cengâveri

şehsüvâr-ı âlem-ârâ kim revâdır olsa ger
na’l u mîh-ı rahşı çarhın âftâb u ahteri

safder-i kişver-güşâ kim cenge çıkdıkça olur
cebre’îl ‘inna fetehnâ’-h’ân-ı tîg u miğferi

pâdişâh-ı âdil ü âlî-neseb kim yaraşır
etse ger serheng ü der-bân keykubâd u kayseri

şehriyâr-ı âsmân-mesned ki olmuş tâ ezel
secde-gâh-ı heft-iklîm-i cihândır kişveri

şehnişîn-i nüh-revâk-i âsmândur mesnedi
ıyd-gâh-i heft-iklîm-i cihândur kişveri

mesned-i iclâlinin rif’at bir ednâ pâyesi
dergeh-i ikbâlinin devlet kadîmî çâkeri

her ne işlerse zamâne tâbi’-i endîşesi
her ne emr eylerse devrân bende-i fermân-beri

verse tab’-ı âteşe ger berk-ı tîgı terbiyet
ma’den-i elmâs ederdi tûde-i hâkisteri

adli ger ârâyiş-i bezm-i cihân etse olur
şem’a şeh-perrin ile pervânenin bâl ü peri

ol kadar âsûde âlem sâye-i adlinde kim
hâb-gâh eyler gazâle pehlû-yı şîr-i neri

etse ger hâsiyyet-i hıfzı sirâyet âleme
tarh olurdu safha-i âb tizre nakş-ı âzeri

aksidir anın felekde hırmen-i encüm değil
saçdı dest-i lutfu hâke ol kadar sîm ü zeri

yazsa vasf-ı nükhet-i hülkun verirdi âleme
gerd-i hâk-pây-ı hâme bûy-ı müşk-i ezferi

kadr-i hâk-i kûy-i ahlâkın bilirdi rüzgâr
birbirine eylese âgışte müşk ü anberi

kâm-kârâ saf-derâ sâhib-kırân şâhenşehâ
ey serîr-i adl ü dâdın dâver-i dîn-perveri

sihr ederdim medhine geldikçe ammâ n’eyleyim
eylemiş hakk vasfını kayd-ı tasavvurdan berî

aczime bir hüccet alırdım eger ehl olsalar
rûzgârın yâve-sencân-ı fazîlet-güsteri

âcizim hak üzre evsâfında hâlâ kim benim
âlem-i endîşenin allâme-i dânişveri

belki kânûn-ı suhande hall ü akd-ı nüktede
hikmet-i fükr ü hayâlin feylesof-ı ekberi

hasb-ı hâlimdir husûsâ lâf u da’vâ ber-taraf
gerçi sâhib-lâf olur erbâb-ı tab’ın ekseri

ben öğünmem kadrim erbâb-ı dil ü dâniş bilir
ârifim düşmezbana lâf u güzâf-ı serserî

hâmem ol mu’ciz-tırâz-ı sad-hezârân pîşedir
kim nazîr olmaz ana illâ kelîmin ejderi

harfidir mecmû’a-i esrâr-ı dîvân-ı kemâl
noktasıdır mühre-i dâğ-ı derûn-ı enverî

tab’ım ol büt-hânedir kim sûret-i dîvârının
taşa kâr eyler hadeng-i gamze-i nâzik-teri

nice sûret feyz-i enfâsımla cân bulsa olur
her biri şehr-i dilin bir âlem-ârâ dilberi

her hayâlim bir arûs-ı nâz-perverdir benim
kim bu âlemden değil esbâb-ı zîb ü zîveri

mûy-ı gîsû-yı melekdir târ u pûd-ı câmesi
pâre-i pîrâhen-i hûr-ı cihândır mu’ceri

bâde-i idrâkimin tevhîd ser-cûş-ı humu
sâkî-i endîşemin tahkîk dürd-i sâgarı

hâmemin râh-ı sülûk-ı fitne hatt-ı sâyesi
şi’rimin habl-ı metîn-i feyz târ-ı mıstarı

kande ben kande yine ta’rîf-i şâh-ı nüktedân
n’yleyim zabt edemem endîşe-i zûr-âveri

fikr-i evsâfın gıdâ-yı rûhdur endîşeme
dil helâk olur ger olursam o sevdâdan beri

cevher-i iksîr-i medhin tarh edince reşkden
eylerin her lahza endîşemle ceng-i zer-gerî

korkarım hem âftâb-ı kîmyâ-ger duymasın
yohsa bin şevk ile olur ol dahî bir müşterî

zerresin mihre gubârın rûzgâra kim verir
cevherîyim ben cîhâna vermem öyle gevheri

böyle cevher var elimde n’yleyim dünyâyı ben
başına çalsın felek âyîne-i iskenderî

âlemi teshîr içün hâtem ne lâzım tab’ıma
ben süleymân-ı hayâlim n’eyleyim engüşteri

her ne dersem ism-i a’zam gibi olur kâr-ger
ol kadar ta’zîm ile dinler sözüm ins ü perî

başla şimdensonra ey nef’î du’â-yı devlete
bir du’â et kim ola hüsn-i kabûlün mazharı

eyleye tâ husrev-i sâhib-kırân-ı şark u garb
eşheb-i zer pâleheng-i subh ile cevlân-geri

hakk ser-efrâz eylesin râyât-ı dîn ü devletin
kande azm eylerse olsun feth ü nusret rehberi

eyledikçe azm-i meydân-ı gazâ evvel kadem
pây-mâl olsun yolunda düşmen-i dînin seri